Psychoterapia jest drogą, którą wspólnie przemierzają klient oraz terapeuta. Drogą do celu, który określa klient. Drogą, podczas której, klient przy wsparciu terapeuty, odkrywa swoje zasoby pomocne w rozwiązaniu trudności. Drogą do samopoznania i zmiany.

Psychoterapia jest procesem. Taki proces może wymagać czasu, który jest potrzebny na zbudowanie zaufania służącego szczeremu i otwartemu wyrażaniu uczuć i myśli przez klienta. Czas często jest też potrzebny do zdobycia przez klienta większej orientacji w swoich potrzebach oraz celach życiowych. Czasami leczące i wystarczające może okazać się już jedno bądź kilka spotkań terapeutycznych. Dzieje się tak, gdyż zmiana jest nieunikniona i często rozpoczyna się wcześniej, zanim klient trafi na terapię. Terapia może pomóc w dostrzeżeniu tej zmiany, ustaleniu jej kierunku i kroków do celu.

Większość badań na temat psychoterapii pokazuje, że głównym czynnikiem leczącym jest dobra relacja zawiązana między klientem i terapeutą. Techniki czy podejście terapeutyczne stanowią sprawę drugorzędną w procesie terapii. Zdarza się jednak, że klienci wolą wiedzieć więcej na temat specyfiki pracy danego terapeuty. Z tego powodu poniżej przedstawiam krótką charakterystykę głównych podejść, których używam w pracy.

PSYCHOTERAPIA SKONCENTROWANA NA ROZWIĄZANIU

Psychoterapia krótkoterminowa skoncentrowana na rozwiązaniu (BSFT – Brief Solution Focused Therapy) jest skupiona na określeniu i osiągnięciu przez klienta celu, na którym mu zależy. Terapia ta jest jedną z metod ostatnio najszybciej rozwijających się i coraz częściej stosowanych na świecie. Jej skuteczność potwierdzają badania. Podstawy tego podejścia stworzyli Steve de Shazer oraz Insoo Kim Berg w latach 80-tych XX wieku w Stanach Zjednoczonych w Brief Family Therapy Center w Millwauke. Terapia swymi korzeniami sięga sposobu myślenia o pacjentach i metod ich leczenia Miltona Ericksona oraz niektórych metod pracy w Mental Research Institute w Palo Alto (USA). W Polsce jako podejście psychoterapeutyczne pojawiła się w 1990 roku.

Zasady i założenia

• Akcentowanie zdrowia psychicznego

Terapia BSFT skoncentrowana jest przede wszystkim na sukcesach klientów w radzeniu sobie z ich problemami. Szczególnie uwzględniane są zasoby klienta, jego mocne strony i możliwości. Terapeuta nie skupia sięna wadach czy słabych stronach klienta, ale w zamian analizuje i wzmacnia to, co dobre w kliencie i służące rozwiązaniu jego trudności. Przyjęte jest założenie, że nie trzeba szczegółowo analizować czy definiować problemu, by efektywnie go rozwiązać. Rozwiązania natomiast nie muszą być bezpośrednio związane z problemami, które mają rozwiązywać.

• Spożytkowanie

Terapia oparta jest na wydobywaniu wszelkich zasobów oraz zdrowych pozytywnych cech klienta, które są niezbędne do rozwiązania problemu. Klient jest uważany za eksperta w sprawach dotyczących własnego życia. Terapeuta akceptuje sposób patrzenia klienta na życie i pomaga mu znaleźć najbardziej optymalne rozwiązanie.

• Zorientowanie na klienta

Opinia i świat klienta przyjmowany jest w tym podejściu terapeutycznym bez wartościowania. Służy to stworzeniu dobrych warunków do współpracy między klientem i terapeutą oraz zbudowaniu przez klienta wewnętrznej motywacji do zmiany. Dzięki temu terapia może być skuteczniejsza i może trwać krócej.

• Oszczędność

Terapia jest ograniczana do najprostszych założeń i strategii, których złożoność zwiększana jest jedynie w razie potrzeby. Jest to zgodne z tzw. ‘brzytwą Ockhama’, czyli zasadą, zgodnie z którą w wyjaśnianiu zjawisk należy dążyć do prostoty. Cytując Miltona Ericksona, terapia jest po prostu ‘kwestią popchnięcia pierwszej kostki domina’. Zainicjowana zmiana uruchamia dalszy proces zmian.

• Zorientowanie na teraźniejszość i przyszłość

Poprawa aktualnej i przyszłej sytuacji życiowej klienta ma pierwszeństwo nad korygowaniem przeszłości. Terapeuta zajmuje się historią życia klienta jedynie w takim zakresie, w jakim jest to potrzebne do poznania jego mocnych stron, doświadczeń oraz sposobów radzenia sobie z wcześniejszymi kryzysami. Charakterystyczne dla podejścia skoncentrowanego na rozwiązaniu jest „pytanie o cud”. Jest to technika pozwalająca klientowi na wyobrażenie sobie przyszłości, w której problem nie istnieje. Klient, wspomagany pytaniami terapeuty, tworzy szczegółowy i żywy opis swojej przyszłości. Ma to na celu urealnienie okresu zmiany i zdrowia w jego życiu.

• Współpraca

Podejście skoncentrowane na rozwiązaniu przenika duch kooperacji. Terapeuta podejmuje świadomy i konsekwentny wysiłek, by współpracować z każdym, kto chce skorzystać z usług terapeutycznych. W zamian oczekuje się od klienta, że on również będzie się starał współpracować.

• Filozofia centralna

Podsumowując główne założenia podejścia skoncentrowanego na rozwiązaniu można ująć w trzy zasady stanowiące filozofię centralną:

• ‘Jeśli coś działa, rób tego więcej.’
• ‘Jeśli coś nie działa, nie rób tego więcej, wzamian zrób coś innego.’
• ‘Jeśli coś się nie zepsuło, nie naprawiaj tego.’

Krótkoterminowość terapii

Badania pokazują, że terapia krótkoterminowa staje się normą praktyki psychoterapeutycznej. Klienci poddani krótkotrwałej terapii korzystają na tym doświadczeniu w równym stopniu, jak pacjenci poddani długotrwałej terapii psychoanalitycznej. Należy również podkreślić ekonomiczną stronę tego faktu. Kiedy terapia jest skuteczna, a trwa krócej, zaoszczędzone zostają pieniądze i czas klienta przeznaczone na leczenie oraz osiąganie pożądanych zmian.Najnowsze opracowania z zakresu terapii krótkoterminowej wskazują, że w przypadku terapii BSFT, klienci mogą szybko doświadczyć pozytywnych zmian, nawet przy minimalnej interwencji. Czas trwania procesu terapeutycznego nie jest ściśle określony. Jako terapia krótkoterminowa stara się ona jednak osiągnąć cele klienta w najszybszy sposób.

Relacja terapeutyczna

W podejściu terapeutycznym skoncentrowanym na rozwiązaniu można mówić o trzech rodzajach relacji między klientem i terapeutą. Są to:

• Relacja odwiedzin
• Relacja uskarżania się
• Relacja współpracy

O relacji odwiedzin można mówić, gdy pod koniec sesji terapeuta i klient nie znajdują wspólnego określenia trudności lub celów, nad którymi należy pracować. Klient może też uważać, że albo nie ma żadnego problemu wymagającego terapii, albo problem dotyczy kogo innego. Nie widzi wobec tego powodu do zmieniania siebie ani do dalszego uczestnictwa w terapii. Terapeuta uznaje, że klient może nie mieć problemu wymagającego leczenia. Dodatkowo oferuje mu pomoc w przyjrzeniu się oraz zbadaniu, czy w rzeczywistości jest coś innego, nad czym klient chciałby pracować.

Relacja uskarżania ma miejsce, kiedy podczas sesji klient i terapeuta potrafią wspólnie określić problem lub cel terapii, nie są jednak w stanie określić konkretnych kroków, które należy podjąć, by doszło do rozwiązania. Klient może nie postrzegać siebie jako części rozwiązania i może uważać, że to nie on, lecz ktoś inny powinien się zmienić. W relacji uskarżania terapeuta decyduje się na zgłębienie trudności lub celu razem z klientem w taki sposób, by umożliwić wypracowanie nowej perspektywy mogącej doprowadzić do rozwiązania.

Relacja współpracy istnieje, kiedy podczas lub na koniec sesji klient i terapeuta wspólnie ustalają istotę problemu bądź cel terapii. Klient postrzega siebie jako część rozwiązania i chce podjąć pewne kroki w związku ze swoim problemem. Terapeuta decyduje się na wspólną pracę nad zidentyfikowaną trudnością lub celem.

Cel terapii

W pracy terapeutycznej w podejściu skoncentrowanym na rozwiązaniu dużą rolę odgrywa sam cel terapii. Klient jest proszony o ustalenie celu, określenie zmiany, na której mu zależy. Wspólnie z terapeutą wyznacza kryteria, wedle których będzie mógł uznać, że odniósł sukces. Kiedy cel terapii spełnia te kryteria, istnieje większa szansa na wystąpienie poprawy u klienta oraz na zakończenie terapii. Cechy dobrze sformułowanego celu:

• ważny dla klienta - klient musi widzieć osobiste korzyści w zmianie, do której dąży. Zwiększa to prawdopodobieństwo na jego zaangażowanie w osiągnięcie tego celu.
• mały - na tyle, ażeby można było go osiągnąć. Wówczas szansa klienta na sukces jest większa.
• konkretny, szczegółowy i dotyczący zachowania - precyzyjne zdefiniowanie celu pozwala terapeucie i klientowi ocenić faktyczne postępy. Zwiększa to efektywność terapii.
• charakteryzujący się występowaniem pożądanej cechy zamiast nieobecności problemu –cel stwierdzający występowanie określonych stanów czy zdarzeń prowadzi do skuteczniejszej terapii. Powinien być opisywany za pomocą pozytywnych sformułowań określających działania. Ma dotyczyć tego, co klient zrobi, a nie czego nie zrobi.
• określający raczej początek niż koniec - niezależnie od tego, jak wielki i złożony jest nasz cel, możemy go łatwiej osiągnąć, jeśli skoncentrujemy się na rozpoczęciu jego realizacji, a nie na wyniku.
• realistyczny i osiągalny w kontekście życia klienta - klient chętniej pracuje i dąży do celu, który uważa dla siebie za dostępny. Nieosiągalność celu demotywuje i ogranicza zaangażowanie klienta w jego realizację.
• postrzegany jako wymagający ‘ciężkiej pracy’ - uznanie, że osiągnięcie celu będzie wymagało ‘ciężkiej pracy’ służy ochronie godności klienta nawypadek, gdyby nie udało mu się osiągnąć tego celu. Zaszczepia to także w kliencie nadzieję, że może go zrealizować, jeśli wystarczająco nad nim popracuje. Ludzie chętniej dążą do celów, które są dla nich optymalnie trudne, zamiast zbyt łatwe do osiągniecia.

PSYCHOTERAPIA ERICKSONOWSKA

Zachęcam do przeczytania wywiadu z psychoterapeutą ericksonowskim, moją superwizorką Katarzyną Szymańską, która opisuje istotę tego podejścia.